مشرق :
تأمل در باب چگونه زيستن مساله اي است که از ديرباز ذهن بشر را به خود مشغول ساخته و از گذشته هاي دور تاکنون متفکران و انديشمندان بسته به جهان بيني و مباني فکري خويش پاسخ هاي گوناگوني را در اين زمينه ارائه نموده اند. اين موضوع تا آنجا پيش رفته که امروزه با توجه به ارتقاء سطح آگاهي و دانش بشري، به شيوه هاي مختلف زيستن و يا به تعبير سبک هاي مختلف زندگي منجر شده است. سبک هايي که همه ابعاد زندگي بشر در يک اجتماع و جامعه را در بر گرفته و تعريف مشخص از آن ارائه نموده است.

با پايان يافتن جنگ جهاني دوم و ظهور دو بلوک شرق و غرب به رهبري شوروي و ايالات متحده آمريکا، صحنه جنگ بين دو ابرقدرت تغيير يافته و جنگ سرد آغاز شد؛ جنگي که زمين درگيري آن نه مثل گذشته محدود بود و نه مشخص؛ جنگي که نه با فکر نظاميان بلکه با طرح ريزي استراتژيست هاي دو طرف طراحي و با به کارگيري سلاح فرهنگ، هنر و رسانه انجام مي گرفت و اين آمريکا بود که به واسطه برتري اش در حوزه هاي ذکر شده به مرور از رقيب خود پيشي گرفت.
در اين ميان ظهور انقلاب اسلامي با شعار نه شرقي، نه غربي و پيدايش موج بيداري اسلامي در بين مسلمانان جهان- متاثر از اين انقلاب- و تجربه ي تلخ شکست در پي تهاجم نظامي، دولتمردان ايالات متحده را بيش از پيش وادار نمود تا به شيوه ي ديگري از جنگيدن بيانديشند و اين بار جدي تر به عرصه هاي غير نظامي جنگ روي آورند. لذا مساله سبک زندگي مورد توجه سياستمداران ايالات متحده آمريکا قرار گرفت. مجموعه اي که بوسيله آن بتوان براي لحظه لحظه زندگي مردم برنامه داشت؛ يعني چگونگي خوراک، پوشاک، تفريح، معماري، ارتباط با ديگران، لوازم زندگي و ... بر همين اساس پديده سبک زندگي آمريکايي موضوعيت يافت. در اين ميان توجه ويژه برنامه ريزان به نقش زنان و دختران در ترويج فرهنگ مورد نظر، حائز اهميت و تامل است. چيزي که در تجربه تاريخي اندلس ثبت شده بود و موجب شکست تدريجي مسلمانان با استفاده از اهرم افساد زنان و دختران گرديده بود.
عروسک باربي پديده اي است که در همين راستا طراحي شده و اين نوشته سعي دارد تا نگاهي اجمالي به ابعاد و تاثيرات آن داشته باشد و زمينه تامل بيشتر افراد نسبت به اين پديده ي فرهنگي- سياسي- اقتصادي را فراهم آورد.

عروسک، اسباب بازي دختران:
عروسک ها اسباب بازي هايي هستند در هيات انساني و به طور عمده به شکل يک دختر طراحي و ساخته مي شوند. عروسک ها به دليل شکل انساني خود توانايي ايجاد ارتباط و تاثيرگذاري فراواني بر روي ذهن دختربچه ها دارند. بايد توجه داشت که عروسک هرگز قادر نيست احساساتي را که در دختران برمي انگيزاند در پسران نيز تحريک نمايد و اين نه به توانايي عروسک که به سرشت و روحيات متفاوت پسران و دختران بازمي گردد. کريستيانف سومرز در همين رابطه مي گويد: شرکت توليد اسباب بازي «هسبرو» درصدد بود يک خانه عروسکي را از نظر بازاريابي و مطلوبيت براي پسران و دختران امتحان کند، ولي خيلي زود مشخص شد که واکنش دختران و پسران در مقابل محصول يکي نيست. دختران شروع به لباس پوشاندن به عروسک، بوسيدن آن ها و خانه بازي مي کردند در حالي که پسران اسباب بازي ها را از سقف خانه بيرون مي انداختند.
نکته ي بسيار مهم، کارکرد الگويي و تربيتي عروسک است. چرا که در حساس ترين مقطع سني يعني در دوران کودکي مورد استفاده قرار گرفته و نقش بسيار موثري در الگوسازي ذهني دختربچه ها آن هم در قالبي عاطفي و دوست داشتني دارد.
بايد توجه داشت که عروسک ها در پايين ترين مرحله کمک مي کنند که کودکان به يک تصوير کامل بدني دست پيدا کنند. مادران نيز از کارکرد واسطه اي عروسک براي آموزش دختران در اموري همچون غذا خوردن، حمام کردن و آرامش و ... بهره مي برند. اما به تناسب رشد سني دختران، عروسک ها در آموزش نقش هاي اجتماعي و نمايش تفکيک جنسيتي و فهم کودک از وظايف آينده خويش نقش بارزي را ايفا مي کنند.

تاريخچه عروسک باربي:
کمپاني متل در سال 1945 توسط زوج هندلرومت در ايالت کاليفرنياي جنوبي آمريکا تاسيس شد اين شرکت، ابتدا قاب عکس توليد مي کرد و سپس به ساخت مبلمان خانه و در نهايت به توليد اسباب بازي روي آورد.
کمپاني متل در سال 1955 با کلوپ ميکي ماوس براي تبليغ اسباب بازي ها به همکاري در نمايش هاي تلويزيوني پرداخت که موجب دگرگوني ساختاري در تجارت اسباب بازي شد.
در 1959 به دليل علاقه دختر هندلر به عروسک هاي کاغذي، طرح ساخت عروسک را دنبال کردند که منجر به عقد قرارداد براي دريافت امتياز عروسک آلماني لي لي شد.
عروسک لي لي در واقع برگرفته از شخصيت و اندام و چهره زن خيابان گرد آلماني به همين نام بود. عروسک آلماني
لي لي به عنوان يک قطعه کلکسيوني فقط به بزرگسالان به ويژه به کلکسيونرهاي اسباب بازي فروخته مي شد.
کمپاني متل امتياز عروسک لي لي را از آلمان خريد و پس از تغييراتي، صورتبندي نژادي آن را به نژاد "آنگلوساکسون" همانند کرد و به توليد انبوه آن در آمريکا اقدام نمود.

تولد باربي:
اين عروسک تغيير نژاد يافته ( به نژاد آمريکايي- انگليسي انگلوساکسون) باربي لقب گرفت. باربي اسم خلاصه شده باربارا دختر کوچک رييس کمپاني متل يعني آقاي هندلر بود.
باربي به زودي در صف اول اسباب بازي دختران در غرب قرار گرفت. در سال 1959 هر عروسک باربي به قيمت سه دلار فروخته مي شد. اما اکنون هر عروسک باربي اصل ساخت کمپاني متل تا 4500 دلار قيمت دارد.
طراح تغييرات باربي در آمريکا در کمپاني متل، جک رايان است. وي قبل از آن در پنتاگون (وزارت جنگ آمريکا) طراح موشک هاي اسپارو و هاوک بود. شرکت متل او را به خاطر تخصص و استعدادش در شناخت فرم هيکل زنان استخدام کرد.
در 1961 کمپاني متل عروسک کن را توليد کرد. اين عروسک پسري بود با لباس هاي شيک و موهاي قهوه اي که برگرفته از نام پسر آقاي هندلر رييس کمپاني متل بود. به اين ترتيب باربي صاحب يک دوست پسر شد. بعدها در سال 1963 عروسک ميچ و در سال 1965 عروسک اسکيپر به جمع کن و باربي پيوستند.

ويژگي هاي باربي:
در ميان عروسک هايي که تاکنون ساخته شده باربي از ويژگي هاي منحصر به فردي برخوردار است چرا که باربي تنها يک عروسک نيست بلکه يک سلاح کارآمد در صحنه ي جنگ فرهنگي است و به همين خاطر متخصصين فراواني در توليد، طراحي، تبليغ و توزيع آن نقش آفريني نموده اند. به جهت اهميت اين بخش هر يک از ويژگي ها را به صورت جداگانه شرح مي دهيم:

اندام باربي:
باربي نماد يک زن 19- 20 ساله است. همانگونه که در پيش اشاره شد باربي از شخصيت يک زن ولگرد خياباني آلماني به نام لي لي گرفته شده که پس از جنگ به عنوان زني محبوب خودفروشي مي کرده است.
اما اين جک رايان بود که به خاطر استعداد ويژه اش در شناخت فرم بدن زنان، لي لي را به چهره اي آنگلوساکسون تبديل نمود و سرانجام باربي را خلق کرد. دختر 20 ساله اي که پاهاي بلند و فيزيک بدني لاغري داشته و نمايشگر يک قد 195 سانتي متري است. بايد توجه داشت که اين ويژگي نمايشگر دوران جواني يک دختر است و از همين جا مي توان به الگوسازي باربي براي آينده کودکان به خوبي پي برد.

ويژگي هاي باربي:
اين جک رايان بود که به خاطر استعداد ويژه اش در شناخت فرم بدن زنان، لي لي را به چهره اي آنگلوساکسون تبديل نمود و سرانجام باربي را خلق کرد. دختر 20 ساله اي که پاهاي بلند و فيزيک بدني لاغري داشته و نمايشگر يک قد 195 سانتي متري است. بايد توجه داشت که اين ويژگي نمايشگر دوران جواني يک دختر است و از همين جا مي توان به الگوسازي باربي براي آينده کودکان به خوبي پي برد.

چهره باربي:
طراحي چهره باربي به گونه اي اغراق گونه صورت گرفته که جامع اکثر زيبايي هاي متصور باشد و البته اين طراحي بسيار ماهرانه صورت پذيرفته است. «موي بور و طلايي، گردن باريک و کشيده، گونه هاي برآمده، دماغ و دهان کوچک، چشماني درشت و آبي، لباني پرگوشت، چهره شاداب، پوست روشن، پيشاني و سري متناسب و ... مجموع اعضاي چهره ي باربي را تشکيل مي دهد که به ندرت- حتي با هنرمندي تيغ جراحي پزشکان حاذق- هم زمان در يک فرد جمع مي شود.

فرم لباس باربي:
لباس هاي ظريف، خوش رنگ و خوش دوخت باربي محصول هنر و دستان بزرگترين طراحان لباس دنياست که در کمپاني متل گرد هم آمده اند. هيچ عروسکي تا به حال به اندازه باربي لباس متنوع، زيبا و اشرافي به تن نکرده و اين تنها اختصاص به دختري دارد که نماينده فرهنگ آمريکايي و نمايشگر يک زن تمام عيار آمريکايي است.
«عريان گرايي، اشرافي گرايي و مصرف گرايي سه مولفه اصلي لباس هاي باربي است؛ لباس هايي که زرق و برق خيره کننده اش، جلوه ي شهواني اندام باربي را مضاعف مي کند.»

تنوع باربي:
باربي براي اينکه بتواند نقش تربيتي خود را ايفا کند بايد پاسخگوي تمامي سلايق و علاقه ها باشد و در نقش هاي گوناگوني ظاهر شود.
باربي پرستار، باربي معلم، باربي خلبان، باربي ژيمناست، باربي خواننده و ... براي تحکيم الگوسازي اين عروسک متولد شده اند. همچنين براي پذيرش اين عروسک از سوي مليت هاي گوناگون باربي با حفظ استيل بدني اش (اصالت آمريکايي) در رنگ ها و مليت هاي گوناگون نيز ظاهر شد؛ باربي هندي، آفريقايي، چيني، لهستاني و ...

باربي انتحاري:
باربي اين بار در نقش سياسي ظاهر شده و مي کوشد با تمسخر ارزش هاي والاي اسلامي، شهادت طلبي را به مثابه امري غير منطقي و منفور جلوه دهد.
«باربي انتحاري و شهادت طلب که پس از فرياد ا... اکبر با فشردن ضامن کمربند انفجاريش منفجر مي شود به طور غير مستقيم تلاش مي کرد تا فرهنگ شهادت طلبي يا تنها سلاح پيروز و بي رقيب مسلمانان را در ميان کودکان به تمسخر گيرد... »
باربي نظامي و ضد تروريست:
يکي ديگر از کارکردهاي باربي تهييج سربازان آمريکايي با پوشيدن يونيفرم نظامي و به دست گرفتن اسلحه ي آمريکايي است. اين بار باربي وظيفه دارد افکار عمومي جوانان را با مقاصد جنگ طلبانه ي طراحانش همراه کند:
« در طول جنگ عراق و آمريکا در سال 1990 عروسک باربي با پوشش نظامي آمريکايي به تهييج افکار عمومي پرداخت. پس از واقعه يازده سپتامبر نيز باربي با پوشيدن يونيفرم نيروهاي نظامي ضد تروريست با ايفاي نقش جديد خود به تهييج افکار عمومي پرداخت، تيتر آگهي تبليغاتي باربي براي نبرد ضد تروريست اين بود: باربي- روح آمريکايي»

باربي و رسانه ها:
براي دستيابي به اهداف پيش بيني شده و کارکردهاي مورد انتظار، اين بازيچه استراتژيک بايد به گونه اي متفاوت و در اندازه قابل قبول و با در نظر گرفتن تمام ظرايف هنري و فني تبليغ شود. چرا که عصر، عصر ارتباطات است و هر پديده اي براي حفظ بقا و افزايش تاثير خود ناچار از در نظر گرفتن حمايت رسانه اي و تبليغي خويش است.
نبايد از ياد برد که يکي از کارکردهاي رسانه نزديک نمودن سليقه مصرف افراد به يکديگر و کمک به فراگيري استفاده از يک کالاست.
«در سال 2001 عروسک باربي در اولين فيلم کامپيوتري خود به نام باربي و فندق شکن ظاهر شد و از آن پس تاکنون تعداد قابل توجهي فيلم کامپيوتري- انيميشن- فيلم سينمايي و مستهجن در مورد باربي توليد شده است.»
يکي از نکات جالب توجه در حمايت رسانه اي از باربي سايت اينترنتي آن است. سايتي که پس از ورود به آن نشانگر شما هم تغيير شکل داده و به پروانه اي بال زنان تبديل مي شود. افراد پس از ورود به سايت « در يک قسمت مي توانند بازي کنند، در جايي ديگر با باربي در کنار دريا قدم بزنند يا در منزل جشن تولد بگيرند و ... » و همين امر جذابيت بسيار بالايي براي کودکان ايجاد نموده است.

باربي و صنعت:
همانگونه که اشاره شد استيل زندگي آمريکايي بايد معرف همه بخش هاي زندگي باشد. در اينجا صنعت به کمک فراگيري باربي آمده است. امروزه اکثر نيازمندي هاي دختران با تصوير، رنگ و تبليغ باربي در بازار کشورهاي مختلف از جمله کشور خودمان يافت مي شود. آنچنان که به گفته يکي از کارشناسان مي توان با هزينه ي حدود يک ميليون تومان، تمام مايحتاج يک دختر را که تبليغ کننده باربي باشد از بازار جمع آوري نمود، از لوازم التحرير گرفته تا لوازم بهداشتي- آرايشي، انواع لباس، کيف، کفش، خوردني هاي مورد علاقه ي کودکان و ... .
فراگيري و فروش قابل توجه اين محصولات باعث رونق بيش از پيش اقتصادي اين عرصه گرديده و زمينه ي توليد آن با کيفيتهاي گوناگون و به منظور تامين سطوح مختلف درآمدي را فراهم نموده است.

تاثيرات مخرب عروسک باربي:
اين مساله از زواياي گوناگون قابل تقسيم بندي بررسي است. از يک سو مي توان به تقسيم بندي مخاطبان و بررسي تاثيرات مخرب آن اشاره نمود و از سويي مي توان به تفکيک موضوعي و بررسي آثار مخرب آن در هر يک از موضوعات پرداخت. نظر به اختصار اين مقال و از نگاه موضوعي به چند مورد اشاره مي شود:
بلوغ زودرس:
يکي از کارکردهاي باربي پر رنگ نمودن غرايز جنسي در ذهن دختران و آموزش روابط جنسي است و به تعبير برخي فعالان ضد باربي، آموزگار سکس است در حالي که توان عشق آفريني ندارد.
تقليل حيا و ترويج اخلاق جنسي مورد نظر باربي از آنجا آغاز مي شود که کودک نه تنها مي تواند به تعويض لباس هاي زير عروسک اقدام کند که به اين کار نيز تشويق مي شود و در بسياري از اوقات با اندام جنسي عروسک سر و کار داشته و به تدريج قبح ديدن آن در نظر کودک مي شکند.
تامل در اين موضوع که کودکان در اثر آلودگي ذهنشان به اين موضوعات و بلوغ زودرس جنسي، فرصت حضور در دنياي زيبا و دوست داشتني کودکي را خيلي زود از دست مي دهند، تاسف آور است.

سوء تغذيه:
اگرچه فرم بدن باربي به گونه اي طراحي شده که بعيد به نظر مي رسد هيچ زني بتواند با ويژگي هاي فيزيکي آن به حيات خويش ادامه دهند، اما در اثر تبليغات، ويژگي هاي باربي به مثابه«ملاک زيبايي زن امروز»، باعث شده که بسياري از زنان و دختران با اتخاذ رژيم لاغري و تلاش در جهت شبيه شدن به فيزيک بدني باربي در دام بيماري هاي سوء تغذيه همچون آنورکزيا و بوليميا گرفتار شوند.
« طبق آمار در آمريکا از هر پنج دختر دانشجو يک نفر به بيماري کم غذايي مبتلا است و در سال حدود بيست درصد از افراد مبتلا به اين بيماري ها جان مي سپارند.اين مساله به قدري رايج و نگران کننده است که در برخي از دانشگاه هاي آمريکا، مواد غذايي رژيمي مانند سالاد در غذاخوري دانشگاه به طرز ماهرانه اي با مواد نشاسته اي آغشته مي شود که دانشجوياني که تنها از سالاد تغذيه مي کنند دچار بيماري کم غذايي نشوند.»
بايد توجه داشت که نه تنها دانشجويان که بازيگران و هنرمندان زن با صرف هزينه هاي فراوان و با کمک جراحان ماهر زيبايي صورت و شکم، تلاش مي کنند اندام خود را با اندام باربي، ملکه زيبايي زنان تطبيق دهند.
در همين رابطه تلاش فمنيست ها براي افشاي ساختگي و غير قابل واقعي بودن معيارهاي زيبايي باربي جالب توجه است :
« باربي با قد بيش از 2 متر، تنها 46 کيلو گرم وزن دارد . در حالي که متوسط قد و وزن زن آمريکايي به ترتيب 163 سانتي متر و 66 کيلو گرم است و اگر عروسک باربي در همان ابعاد جان مي يافت ، نمي توانست وزن خود را تحمل کند ، نمي توانست قاعدگي ماهانه داشته باشد و البته به هيچ وجه امکان باروري و بارداري نداشت »
در همين رابطه يک ضرب المثل آمريکايي نيز وجود دارد که مي گويد : « هر چه قدر لاغر شوي يا پولدار شوي باز هم کم است »

مصرف گرايي و تجمل :
پيش تر به اين نکته اشاره نموديم که بزرگترين طراحان لباس دنيا به کمک کمپاني متل شتافته و به طراحي ظريف و زيباي لباس هاي گوناگون باربي مي پردازند . اين لباس ها اغلب تجملاتي و متعلق به طبقه ي ثروتمند جامعه است و اگر چه کودک را در روياي زيباي آينده استفاده از آن غرق مي کند اما درکناراين حسرت رسيدن به آن نيز دردل او به جاي مي گذارد . نه تنها لباس که زيورآلات باربي نيز بسيار گران هستند . باربي به ترويج تجمل و مصرف گرايي با توجه به تنوع بيش از حد مي پردازد و اين يکي از ويروس هاي کشنده فرهنگ غربي است که باربي به مثابه يک بيمار ، آن را در ميان دختران ديگر سرزمين ها مي پراکند و ايشان را به بيماري مهلک مصرف گرايي ، تجمل و مادي گرايي دچار مي کند .

دارا و سارا نماد هويت اسلامي و ايراني:
از همان زمان که اين خواهر و برادر ايراني و مسلمان پا به عرصه وجود گذاشتند ، بحث هاي فراواني عليه آن ها مطرح شد. حتي بسياري از محافل داخلي هم به سرکوب اين دو کودک معصوم پرداختند . نگاهي واقع بينانه به پيامدهاي توليد اين خواهر و برادر در کشورهاي منطقه و ملاحظه عکس العمل رسانه هاي غربي و تحليل صاحب نظران در اين رابطه در قضاوت درست ما نسبت به اين دو عروسک بسيار موثر است. به همين خاطر تنها به دو نمونه مختصر اشاره مي شود:

« راس پيتر در سايت آسيا تايمز مي نويسد : چه کسي مي توانست پيش بيني کند که اين عروسک هاي چشم قهوه اي بي بو ، بي خاصيت و عقب مانده که شبيه وصله اي بدعنق و بي ريخت هستند ، گام بعدي ايران براي صدور انقلاب باشند ... گر چه اين اولين جنگ نيست ولي شايد مهمترين آن باشد . چون گويا ساراي ايراني به همراه برادرش دارا سخت امپراطوري باربي پلاستيکي را به خطر انداخته اند .»

« نشريه يو.اس.اي.تودي در همان زمان با انعکاس خبر ساخت عروسک هاي ملي در ايران نوشت : باربي کنار برو : سارا با چادر مي آيد . خبرگزاري آسوشيتدپرس نيز پوشش چادر سارا را جواب ايران به باربي دانست .»

کمترين خاصيت ظهور دارا و سارا اين بود که اولا حساسيت همگان را در برابر تاثيرات مخرب باربي برانگيخت و درک اين تهاجم عميق فرهنگي را در جامعه فراگير کرد و ثانيا اين مساله را در پيش چشم جهانيان روشن ساخت که مي توان با تکيه بر فرهنگ بومي و اصيل نمادهاي عروسکي توليد کرد و به تربيت صحيح کودکان از اين مسير اقدام نمود .

نتيجه :
دقت در پديده عروسک باربي و تاثيرگذاري آن در طول بيش از نيم قرن هر انسان خردمندي را به تامل وامي دارد که چگونه يک عروسک مي تواند اين همه تاثيرات مخرب فرهنگي ، اجتماعي ، رواني و .... داشته باشد و چه ماهرانه توانسته از غفلت ميليون ها انسان سوء استفاده کرده و در قلعه ي ذهن آن ها خانه کند. در همين راستا يکي از کارشناسان به زيبايي تعبير نموده که « باربي اسب تروا است.»

ملاحظه دقت و ظرافت در طراحي اين سلاح موثر و فراگير فرهنگي نشان از رصد دائمي تغييرات فرهنگي و سياسي دنيا توسط سازندگان عروسک باربي دارد . در همين راستا اين جمله از براندا آندولينا بازار ياب کمپاني متل بسيار تکان دهنده است که گفته بود : « ما همواره با دقت آمار نوزادان متولد شده را بررسي مي کنيم و ترکيب والدين و فرهنگ و زبان آن ها را کاملا در نظر مي گيريم.»

از اين نکته نبايد غفلت کرد که غرب و به ويژه آمريکا براي تعريف انسان معيار خود از همه ي ابزارهاي فرهنگي ، سياسي ، اقتصادي و حتي نظامي خويش بهره مي برد و البته به کمک و رسانه هاي ارتباط جمعي پذيرش اين مدل و معيار را مطلوب و قابل دستيابي جلوه مي دهد .
اما رو ديگر سکه مقابله با اين هجوم گسترده و استفاده از قابليت هاي فراوان اسباب بازي در الگو سازي براي دختران و مادران آينده جامعه است، چنانچه در فرهنگ غني اسلامي و ايراني زن از جايگاه ويژه برخوردار بوده و سلامت او تضمين کننده سلامت جامعه محسوب مي شود. اگر چه دارا و سارا و ديگر اعضاي خانواده او آغاز قابل تقدير و موثري در ورود به اين مسير بوده اند اما به هيچ وجه کافي نبوده و پاسخگوي اين هجمه عظيم فرهنگي نخواهد بود . موفقيت اين امر و دستيابي به الگويي براي تربيت دختران درگرو يک عزم ملي و سامان دهي همه ي توان فکري ، فرهنگي ، اقتصادي و ... براي تحقق آن است و ترديدي نيست که اگر در مسير تربيت مادران فرداي سرزمينمان موفق شويم آن روز است که مي توانيم مدعي ترسيم آينده اي روشن و جامعه اي آباد توام با سلامت اخلاقي و رواني براي همه ي مردم باشيم . ان شاءا...